ERLIJIOZALETASUNA ETA ESKOLA. KULTURA- ETA ERLIJIO-ANIZTASUNA GIZARTE SEKULARIZATUETAN *

Erlijiozaletasuna gizateriaren parte izan da gizateriaren beraren hasiera-hasieratik; zenbait moduz adierazi da eta talde-bizitzaren alderdi ezberdinetan izan du eragina.  Dena dela, argien mendean, zientzia-metodoren bidez hasi ziren bilatzen oinarrizko galderen erantzunak, eta gizarte modernoen oinarriak finkatu ziren; une horretan, erlijioak garrantzi galduko du gizarte-eraikuntzari dagokionez.  Neu ere apurketa horren aldekoa naiz, uste baitut estatuak sekularizatzea gure historiaren oinarrizko gertaera bat izan dela; izan ere, demokraziak eta hiritartasunak aurrera egin zuten eskubideetan (eta ez mitoetan) oinarritutako gizarteak eraikitzeko (eraikuntza hori utopikoa dela esango dute batzuek).  Hala eta guztiz ere, ez dut uste gure gizarteetan espiritualtasunaren bilaketa desagertu denik —dogman baino, batez ere kulturan oinarritzen diren alderdiekin markatuta—; are gehiago, nire ustez, gizarte-testuinguru ez-konfisionaletan (eta hortaz, bidezkoagoetan) kokatutako egoera horrek erlijio-aukerak normaliza ditzake integrismo guztiak eta politika-botereak alde batera utzita, beste gizarte-egitate bat balitz moduan ikusten baitira, eta bizitza publikoan gizarte-ehuna osatzen duten gainontzeko eragileek duten eragin bera izango dute, ez gutxiago, ezta gehiago ere.  Egia esan, Espainiako gizartean, besteak beste, gizarte-bizitzaren sekularizazioa oso nabarmena izan da demokrazia berpiztu zenetik, eta aspalditik ondoko eztabaida ireki da: gure hezkuntza-sisteman erlijio ikasgaiak lekua duen edo ez.  Nik uste dut erlijio-egitateak garrantzia handia duela, zalantzarik gabe, baita laikotasuna finkatuta duten gizarteetan ere, esaterako, gurean. Agian, horregatik uste dut ezin dela “gizarte-egitate” hori, Durkheimek esan bezala, hezkuntza-esparru formaletik kanpo utzi. Erlijioa, gizakiek adierazteko duten modutzat joz gero, eta kultura-testuinguru jakin batek baldintzatutakoa dela, baita erlijioak kultura baldintzatzen duela ere aintzat hartuta, onartu egiten dugu balio handia duela gizaki-talde moduan nola jokatzen dugun azaltzeko orduan.

Gure egungo europar gizartea bera, bizitzaren mundu-ikuskera judu-kristauaren oinordekoa da, dudarik gabe, eta ikuspegi hori hain zen garrantzitsua bere aztarna utzi zuela, baita itxuraz oso ezberdinak ziren filosofietan ere, esaterako, Karl Marxen sozialismoan, Camilo Torres Restreporen borroka iraultzailean edo Paulo Freireren pedagogia askatzailean.  Ia ezinezkoa litzateke europar egitura komun bati buruz aritzea grekoen bizitzaren zentzu tragikoa edo ondoko kontzeptuetan, besteak beste, dagoen dualtasuna kontuan izan gabe:  zerua-lurra, gizona-emakumea, argia-iluntasuna edo zuria-beltza. Ekintza jarrera praktiko gisa edo ni bikoitza (haragizko alderdia, gorputza, eta alderdi espirituala, arima) oso sustraituak daude gure artean.  Oso zaila izango genuke gure gizarte-errealitatearen bilakaera azaltzea —ezta Max Weberrek kapitalismoaren garapenaren eta protestantismoaren arteko loturari dagokionez egindako teoria erabilita ere— aldez aurretik ezagutu izango ez bagenu indoeuroparrek munduaren inguruan zuten hiru alderdiko irudi orokorra; izan ere, gizartean hirutan sailkatzen zuten: apaizak (erlijioa), gerlariak (kontrola eta eustea) eta artisauak (ekonomia).  Azterketa konparatzaileari jaramon eginez gero, europar hezkuntza-sistemek garrantzi handia eman diotela erlijio-egitateari ikusiko dugu.  Gure gizarteen sekularizazio maila handia bada ere, europar hezkuntza-sistema guztietan dute erlijio-irakaskuntza; salbuespena, Frantziako hezkuntza publikoa da.  Alemaniak, Belgikak, Holandak, Austriak, Kroaziak, Danimarkak, Eslovakiak, Greziak, Italiak, Luxenburgok, Poloniak, Portugalek, Erresuma Batuak, Suediak, Norvegiak... erlijio-irakaslea dute, eta gainontzeko irakasleen parekoa da.  Zenbait kasutan, gainera, Teologia lizentziatura eskatzen dute (orain gradu bat da) erlijio edo etika eskolak emateko, adibidez, Finlandian.  Alde nabarmenak daude finantzaketari, irakasgaia borondatezkoa edo aukerakoa izateari edo erlijioaren aurrean dagoen aukeraren ezaugarriei dagokienez; baina esan daiteke Europa ia osoan derrigorrezko hezkuntza-etapetan erlijio-irakasgaia jasota dutela, erlijio-egitateen eta, zehazki, gure bizitzaren mundu-ikuskera markatu zutenen historia gisa.

Oso kezkagarria iruditzen zait humanitateak ospea galdu izana. Horren ondorioz, ezagutza teknikoei lehentasuna ematen diegu teknologia berrietan eta zientzietan kulturizatutako herritarrak sortze aldera.  Kontsumorako herritarrak eta aurrerapen teknikoen miresleak izango dira.  Gero eta likidoagoa izango den eta trinkotasun gutxiago izango duen gizartean igeri egingo dituzten gizon-emakumeak dira, Z. Bauman esango lukeen moduan.  Agian oker nago, baina, nire ustez, gero eta kultura-aniztasun handiagoko etorkizunean, gure gizarteetan, non nazioz gaindiko eremuek gero eta eremu mestizoagoak sortzen dituzten, ondoko jarduerek ikasgeletan eztabaida, hausnarketa edo kulturen arteko elkarrizketa sor dezakete: sahada, salat, zakat, sawn eta havyren funtzioa ezagutzea; Testamentu Berria eta Zaharra ezagutzea; ying eta yangi buruz hitz egiteko orduan zer diren jakitea; himayama edo mahayamaren bidez perfekzioaren bideak ezagutzea, edo Kristoren mezutik abiatuta Marxekin topo egitea.  Erlijio-egitatea, ezagutza gisa eta ez doktrinatzeko modu gisa, lagundu ahal digu, azken batean, geure burua hobeto ezagutzen, eta horixe da nora joan nahi dugun jakiteko biderik onena. Gehiago esango nuke: Gizarte- eta Hiritartasun-hezkuntzarekin bateragarria dela, agian osagarria baita.  Hori dela eta, garrantzitsua da oso alderdi horretan eragina dituzten bi oinarrizko faktore aztertzea:

Hasteko, nazional-katolizismoko hainba urte luze gainditu ostean, eta, zorionez, Europako beste gizarte aurreratuetan duten antzeko sekularizazio maila badugu ere (eta bereziki txalotzen dut egoera hau), ez dugu zertan ondare historikoari, gaitasun aberasgarriari eta gure kultura-aztarnaren parte den oinordeari uko egin.  Errealitate hori beste prisma batetik ikusi baino ez dugu egiten, izaera kritiko desiragarritik, alegia.  Beraz, erlijio-egitatea ikastea —eta berriz diot, ez dut esan nahi eskola publikoetan doktrina edo katekesia ematea—, eduki garrantzitsua izan daiteke giza zientzien curriculumean.

Bigarrenik, egungo gizartean migrazio-mugimenduek zer konplexutasun sortzen dituzten onartuta, gure hirietan ditugun erlijio-adierazpenak identifikatu behar ditugu, kulturen arteko elkarrizketarako aukera ezin hobea baitira.  Une honetan, ezberdinen arteko harremanen eta euskal gizartean gizarteratzearen inguruko ekimen garrantzitsuenak elizarekin lotutako zenbait erakundek gauzatzen dituzte.  Hori dela eta, esperientziek erakutsi digute Huntingtonen profezia apokaliptikoak (zibilizazioen arteko talka) ez direla zertan egia izan; gainera, erlijioen arteko elkarrizketak direla-eta, kulturen arteko zenbait topagunerako egitura interesgarri sortzen dira, eta ezin ditugu horiek gutxietsi.  Ikuspegi horretatik gure ikasleei berebiziko garrantzia duen mezua helaraz ahal diegu:  ezberdinak garenak elkarrekin bizi gaitezke.  Zer behar dugu horretarako? Gauza bakarra:  denon leku batean topo egitea, erlijiozaletasunaren adierazpenerako aukera uzten duen eta herritarren printzipioak eta Giza Eskubideak urratzen ez dituen lekuan.  Eta Sami Naïrrek leku hori “herritarren leku komuna” dela dio.  Horretan oinarritu behar dugu eztabaida.

Bibliografia

* Jesús Prieto Mendaza, maisua, Gizarte eta Kultura Antropologian lizentziaduna, eta Nazioarteko eta Kultura Arteko Ikasketetan doktorea.  Deustuko Unibertsitateko eta Arabako Erizaintza Unibertsitate Eskolako irakasle laguntzailea da.

ESKOLAN DUGUN KULTURA- ETA ERLIJIO-ANIZTASUNAREN INGURUKO BALIABIDE PEDAGOGIKOAK

Con respecto a la integración social de la población migrante. Entre lo tolerable y lo intolerable.

Culturas y educación en un mundo global

Decálogo del educador intercultural

La escuela intercultural

Hizketaldi-solasaldia

"Kultura-aniztasuna eta erlijioa batera gure gizartean"

Hizketaldi-solasaldian ondokoek hartuko dute parte:

Jesús Prieto Mendaza – Irakasle eta antropologoa

Filomena Abrantes – Arabako Afroamerikar Elkarteko presidentea

Ahmed  Chaghouaoui - UPV-EHUko irakaslea

 Gonbidapena

“Konkordioa” bideo-jokoa aurkeztuko da, Fernando Buesa Fundazioak asmatu, eta Playful Robotek gauzatutakoa. Aipatutako joko interaktiboa Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren 18. artikuluan oinarritzen da, eta erlijio- eta kontzientzia-askatasuna lantzen du.

Acceso on line al videojuego