HEZKIDETZA: LORPENAK ETA ERRONKAK*

Eskolak protagonismo eta garrantzi handia du emakumeen eta gizonen arteko aukera- eta eskubide-berdintasuna onartuko duen gizartea lortzeko orduan.  Garrantzia izan du eta izaten jarraitzen du.  Horren inguruan ez dago eztabaidatzerik.  Zenbait motatako erakundetan, gizarteratzeko eragiletan edo gizarte-eszenatokitan pentsatuz gero, ez gara erraz konturatuko eskola aitzindari izan dela berdintasunaren diskurtsoa aldezten eta diskurtso hori abian jartzen.

 Baina, hezkuntza sistema, eta zehazki, eskola, berdintasunerako gizarte-eragileetako bat balitz moduan agertzeak, badu beste ondorio gaizto bat.  Horren ondorioz, neurri handi batean desaktibatu egin da eskolan jasaten den sexu-desberdintasun eta –bazterketarekiko kezka —gertatzen dena eta errepikatzen dena—.  Hori dela eta, aspaldi honetan egindako ikerketek diote orokorrean ikasleek, familiek eta irakasleek —eta, oro har, gizarteak—, gai hori gainditutzat eta normalizatutzat jotzeko joera dutela.  Ondorioz, bazterketako, gehiegizko eta bereizteko zenbait egoera, puntualtzat hartzen dira.  Gehienek uste dute irakaskuntza mistoak emakumeen eta gizonen arteko berdintasunari lagundu diola eta berdintasun hori bermatzen duela hezkuntza komunitatean, baita hortik zabaltzen laguntzen duela ere.  Oro har, eskolan genero-berdintasunaren alde ezer gutxi dagoela egiteke uste dugu, beste gizarte-esparru batzuetan gertatu den bezala.

Paradoxikoa bada ere, burututako lantzat jotzen da.  Eskolak ez dio hezteko funtzioari ezetz esan, baina zailtasun argiak ditu balioen igorketan funtzio proaktiboa gauzatzeko. Horixe erakutsi dute gai horren inguruan argitaratu ditugun zenbait lan (Usategi eta Del Valle, 2007 eta 2009). Izan ere, gazteei balioetan heztearekin edo zeharkako gaiekin lotutako edukiekin zer nolako informazio-trebakuntza jasotzen duten galdetuz gero, eskola eduki horiek igortzen dituela onartzen dute.  Orain dela gutxi egindako inkesta batek dio (Amurrio et al., 2008) gazteen erdiek onartzen dutela informazioa jaso dutela edo eztabaidatu dutela ondoko gai batzuen inguruan: droga-mendetasuna, afektibotasuna eta sexualitatea, ingurumenarekiko errespetua, gizonen eta emakumeen arteko berdintasuna, gatazkak konpontzea, gelan eta gizartean erabiltzen den indarkeria eta genero-indarkeria, besteak beste. Genero-berdintasunari dagokionez, datuak erabatekoagoak dira:  10etik 8k gogoratu dute informazioa jaso dutela edo eztabaidatu dutela gizonen eta emakumeen arteko berdintasunarekin lotutako gaiei buruz, eta erdiek diote genero-indarkeriaz hitz egin dutela.  % 77k onartu du eskolak nahiko edo asko igorri diola emakumeen eta gizonen arteko berdintasunaren balioa.  Inkestatuek, aztertutako gaien artean, horri ematen diote baliorik handienetakoa; horren ondorioz, gizonen eta emakumeen arteko berdintasunari dagokionez, eskola sentsibilizatua eta sentsibilizatzailea dela esan dezakegu.  

Hori ikusita, balantze atsegina uler daiteke, baina geure buruari galdetu beharko genioke egindako lana nahikoa den, eta hasitako lan hori gaztenenen hezkuntza- eta gizarte-errealitate berrietara egokitzen den.  Izan ere, zenbait lanek erakutsi dute nerabeak oraindik ez direla guztiz bereizi eredu segregazionistetatik (Villaseñor Farías eta Castañeda Torres, 2003; Tomé, 2001), kasu askotan berdintasunezko diskurtsoa gain hartu bada ere.  Berdintasunaren ameskeriak alderdirik dramatikoena erakusten digu egiaztatzen dugunean gure ikasleek zer estereotipo dituzten "benetako gizon” eta “neska on” izatearen inguruan, estereotipo horiek baitira indarkeriaren eta nerabe eta gazteen harreman afektiboen neurrigabekeriaren oinarria (Gerber, 1991, 1005; Martín Serrano eta Martín Serrano, 1999; Gómez, 2004; Toldor Romero, 2004).  Nerabeen diskurtsoak, generoaren inguruko ohiko aginduekin bat datozen estereotipoak erakusten ditu, baina betiko argudioen babespean:  “gizartean erakunde mailako berdintasuna badugu”, genero-desberdintasunak “naturalizatzeko” joera dago, biologiak, azkenean, aldeak azalduko baititu.  Beraz, horrek guztiak eskolaren hezkidetza-funtzioa zalantzan jartzen du, baita familietan eta komunikabideen bitartez barneratzen diren ereduak ere.

Halaber, irakasleen eta ikasleen esperientziak eta bizipenak aztertzerakoan (Usategi eta Del Valle, 2007, 2009), eskola oraindik dirauten erresistentzien eta desberdintasunen eszenatokia da.  Irakasleek onartzen dute zailtasunak dituztela generoaren inguruan pentsatzeak ekartzen duen horrek irakaskuntzako diskurtsoan eta praktikan sartzeko, praktika horri bere izaera boluntarista edo militante kentzeko.  Ikasleek, alde batetik, oraindik zenbait estereotipo eta etiketa dituzte, desberdintasunak irudikatzen dituztenak eta gazteenen arteko sexu-rolak indartzen dituztenak.  Beste alde batetik, hezkidetza-praktika dela-eta, mutilak berdintasunezko diskurtsotik aldendu dira.

Berdintasunaren gizartean, eskolak ondoko erronka du: “berdintasunezko diskurtso formalak” dituen ondorio kaltegarrien inguruan kontzientzia izatea eta ondorio horien aurrean proaktiboki erantzutea, diskurtso formal horrek "uniformetasuna eta ustezko neutraltasuna" eskaintzen baitu eta “balio guztiak gain hartuko dituen heziketa zabalaren debaluazioaren gainean hezkuntza maskulinizatuaren nagusitasuna" ezkutatu baitu.   Garai honetan, naturalizatzeko joera dugu, norberak hautatzeko tarte handia duela ulertzen eta ikusten baitugu eta horrek egiturazko eta gizarteko baldintzak ezabatzen ditu. Beraz, ezinbestekoa da eskolaren testuinguruan generoari dagokionez egindakoan atzera egitea.  Desegiteko lan horren bidez, balioan jarriko nahi dira ohituraren arabera “emakumezkoenak" diren balioak, eskolan oraindik ezezagunak baitira, eta neska-mutilentzat elkarrekin topatzeko eta bizitzeko zenbait eremu aldarrikatuko dira, denon balioak afektibotasun mailan esperimentatzearren; horrela bada, generoari buruzko betiko aurreiritziak gaindituko duen pertsona-eredua sortu ahal izango da.  

Horrexegatik, gaur beharrezkoagoa dute irakasleek desberdintasunaren agerpen zaharrei eta berriei buruzko galderak aintzat hartzen jarraitzea.  Genero-ikuspegitik aukera-berdintasuna ematen duen eskola bera, curriculumean berdintasunaren diskurtsoa sartu duena, genero-agintearen inguruko jarrerak, edukiak eta ezagutzak landu eta zalantzen jartzen dituena, eskola hori aktibo eta arduratsu agertzen da desberdintasunaren bizipenean eta praktikan.

Bibliografia

*Ana Irene del Valle Loroño eta Elisa Usategui Basozabal soziologoak eta Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV-EHU) Soziologiako Saileko irakasle dira.

 

HEZIKIDETZARI BURUZKO PEDAGOGIA-BALIABIDEAK

Averroes. Coeducación e igualdad (Junta de Andalucía)

Blogge@ando

Coeducación. Espacio para educar en igualdad (Consejería de Educación y Ciencia del Principado de Asturias)

Coeducacion - Mujeres en red - Nodo 50

Construccion de las identidades de género en la Escuela (Tomé, A.)

Educando en Igualdad (FETE -UGT)

Emakunde -Nahiko

Emakunde - Guía de buenas prácticas (Tomé. A)

Enlazadas - Ciudad de Mujeres

Gizonduz

Guía de Coeducación (Instituto de la Mujer)

Materiales sobre Coeducación - Edualter

Zubiak Eraikitzen